Λύρα Θράκης
Γενικά
Οι αγροτικοί και κτηνοτροφικοί πληθυσμοί της ενδοχώρας της Θράκης έπαιζαν έναν τύπο αχλαδόσχημης λύρας, αυτήν που σήμερα ονομάζουμε θρακική η θρακιώτικη. Λόγω απομόνωσης η λύρα αυτή, όπως επίσης η μακεδονική και εκείνη της Καλαβρίας (Lira Calabrese), δεν παρουσίασε στην κατασκευή της και στην τεχνική παιξίματος την εξέλιξη που παρουσίασαν άλλες λύρες, όπως η πολίτικη, η λύρα της Κρήτης, της Καρπάθου, η βουλγαρική Gadulka, η κροατική Lirica και η ισπανική Rabel Espana, διατηρώντας έτσι τον αρχαικό της χαρακτήρα. Το όργανο αυτό είχε μεγάλη απήχηση στους Θράκες του Μεσαίωνα, που το θεσμοθέτησαν ως ένα από τα ιερά όργανα στο παμπάλαιο θρακικό έθιμο των αναστεναρίων. Το αρχέγονο άκουσμα της λύρας συγκινεί, καθώς φαίνεται να αγγίζει το βυζαντινό ακριτικό τραγούδι, φανερώνοντας ταυτόχρονα και τις αρχαίες καταβολές της.
Τοπογραφία
Η θρακική λύρα παιζόταν σε ολόκληρη την πάλαι ποτέ ενιαία Θράκη από όλες σχεδόν τις εθνότητες της Βαλκανικής χερσονήσου. Μάλιστα, μαζί με την γκάιντα αποτελούσαν την παλαιά θρακική ζυγιά. Μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ήταν διαδεδομένη στις περιοχές των Σαράντα Εκκλησιών, της Αδριανούπολης, της Μακράς Γέφυρας, στο βιλαέτι Διδυμοτείχου (και γενικότερα στην κοιλάδα του Ερυθροποτάμου), καθώς και στις περιοχές της Μπάνας και της Στράντζας, βόρεια του Μικρού Αίμου, στην άλλοτε Ελληνική Ημιαυτόνομη Τοπαρχία της Ανατολικής Ρωμυλίας. Βάσει λοιπόν γεωγραφικών κριτηρίων μπορούμε να αναγνωρίσουμε τρεις σχολές λύρας, με ελάχιστες διαφορές στον τρόπο παιξίματος· τη σχολή του Έβρου, τη σαμμακοβλίδικη και, φυσικά, τη –γνωστότερη από τις τρεις– κωστελίδικη σχολή των αναστεναρίων.
Κατασκευή
Η θρακική λύρα δεν μπήκε ποτέ σε «λόγιο» κατασκευαστικό καλούπι. Αυτό σημαίνει ότι οι αναλογίες της δεν είναι ορισμένες. Ο εκάστοτε λύρατζης την κατασκεύαζε όπως την φανταζόταν η όπως του επέτρεπαν τα εργαλεία και το ξύλο που χρησιμοποιούσε. Αυτό φυσικά συμβαίνει ακόμα και σήμερα. Γι’ αυτό και υπάρχει πολλές φορές σύγχυση ανάμεσα στη θρακιώτικη, τη μακεδονική και την πολίτικη λύρα.
Η θρακική λύρα αποτελείται από το κεφάλι, τον λαιμό, το σκάφος, το καπάκι, την ψυχή, τον καβαλάρη, τα κλειδιά η τσιβιά, τον κορδοδέτη, τα μάτια, τα μάγουλα και το δοξάρι. Το κύριο τμήμα του οργάνου (κεφάλι-λαιμός-σκάφος) είναι ενιαίο και κατασκευάζεται συνήθως από σκληρά ξύλα, όπως μουριά και καρυδιά. Υπάρχουν μαρτυρίες και για πιο μαλακά ξύλα, όπως σφενδάμι, καστανιά και αγριαχλαδιά, ενώ σπάνιες είναι οι αναφορές σε ελιά, κερασιά, κέδρο και ακακία. Το καπάκι κατασκευάζεται πάντοτε από λευκή ξυλεία· τσάμι (πεύκο), έλατο η κυπαρίσσι.
Τα τσιβιά, τα κλειδιά δηλαδή, τα έφτιαχναν από το ίδιο ξύλο με το σκάφος, ενώ οι νεότεροι τα κατασκευάζουν από σκληρότερα ξύλα και συνήθως κωνικά, για να μη γλιστρούν και χαλάει το κούρδισμα. Οι κόρδες της θρακιώτικης λύρας, τις οποίες έφτιαχνε ο ίδιος ο οργανοπαίκτης από νωπά έντερα προβάτου, γίδας η χοίρου, ήταν και παραμένουν εντέρινες, του ίδιου συνήθως πάχους. Σήμερα ελάχιστοι πιά τις φτιάχνουν μόνοι τους.
Το δοξάρι μπορεί να είναι είτε τοξωτό με λαβή ολόκληρης της χούφτας είτε πιο απλό, ώστε να αγκαλιάζει τα τρία πρώτα δάχτυλα. Κατασκευάζεται από διάφορα ξύλα, δεν έχει γερακοκούδουνα, ενώ η τριχιά αποτελείται συνήθως από ένα χοντρό δεμάτι αρσενική αποκλειστικά αλογότριχα.
Κούρδισμα
Η θρακιώτικη λύρα κουρδίζεται κατά πέμπτες καθαρές (La-Re-Sol), με βασική τη La. Η τονικότητα κυμαίνεται από Sol μέχρι το πολύ La#, καθώς οι εντέρινες χορδές δεν αποδίδουν σε άλλους τόνους. Οι παλιοί λύρατζηδες κούρδιζαν την λύρα όπου τους «ταίριαζε» η «άρεζε» στη φωνή τους. Η πρώτη χορδή παίζεται πάντα με ίσο της δεύτερης και η δεύτερη με ίσο της τρίτης. Η έκτασή της περιορίζεται σε μία οκτάβα και δύο φθόγγους. Το ηχόχρωμα, άμεσο αποτέλεσμα των εντέρινων χορδών, θα μπορούσε πιθανώς να αποδοθεί από τη λέξη χαρμολύπη.
Το “σήμερα”
Σήμερα, η παρουσία της θρακικής λύρας έχει συρρικνωθεί δραματικά. Από τις τρεις σχολές επιβιώνουν οι δύο, κι αυτές με φθίνουσα πορεία· η σχολή του Έβρου σε απομονωμένους θύλακες στον βόρειο Έβρο και του Κωστή σε χωριά της Μακεδονίας, όπου κατοικούν απόγονοι βορειοθρακιωτών προσφύγων.
Η θρακική λύρα είναι ένα μοναδικό μουσικό όργανο, με ελάχιστες μουσικές ηχογραφήσεις. Το ηχητικό υλικό των καταγραφών του Σίμωνα Καρά αποτελεί εξαίρετο και σπάνιο δείγμα της· το τελευταίο δείγμα της σαμμακοβλίδικης σχολής, που σίγησε για πάντα την δεκαετία του ’60.
Παρτινούδης Δ. Aλέξιος
Μουσικός
Γιώργος Μαυρίδης | Βιογραφικό
Ο Γιώργος Μαυρίδης γεννήθηκε το 1984 στην Δράμα. Είναι απόφοιτος του τμήματος Πληροφορικής του Α.Π.Θ. και του τμήματος Μουσικής Τεχνολογίας του London College of Music, Thames Valley University.
Έχει γράψει μουσική για τις θεατρικές παραστάσεις “Περιμένοντας τον Γκοντό” (Εταιρεία Θεάτρου Χώρος – Έλενα Μαυρίδου) “Golfo director’s cut” και “Τέλος” (Εταιρεία Θεάτρου Χώρος – Σίμος Κακάλας), “Cleansed” (Έφη Γούση), “Η Ωραία του Πέραν” (Θεοδώρα Καπράλου – Γιώργος Παπαγεωργίου) και για την ταινία μικρού μήκους “Μήδεια Μελέα” (Χρήστος Καράμπελας). Έχει επιμεληθεί μουσικά τις παραστάσεις “Αποχαιρετιστήριο δείπνο” και “Πνεύμονες” (Δημήτρης Λάλος).
Από το 2011 ξεκίνησε η επαφή του με την παραδοσιακή μουσική της Δράμας και την μακεδονική λύρα, καθώς τότε πήρε την πρώτη λύρα από τον Αβραάμ Δεμίση από τον Ξηροπόταμο Δράμας. Στην εκμάθησή της είναι αυτοδίδακτος. Το 2013 έπαιξε μακεδονική λύρα στο Αρχαίο Θέατρου της Επιδαύρου, στην παράσταση “Άσκηση Επίδαυρος Σύσσημον” σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα. Από το 2013 εργάζεται και ώς οργανοποιός έχοντας αποφοιτήσει από το τμήμα οργανοποιίας του Ωδείου “Σίμων Καράς” με δάσκαλο τον Μανώλη Γιαννουλάκη.
Από το 2013 είναι βασικός μουσικός στην θρακιώτικη λύρα και το τραγούδι στο έθιμο των Αναστενάρηδων της Μαυρολεύκης Δράμας, στο οποίο συμμετέχει ανελλιπώς από τότε.
Συμμετείχε στην 8η και 9η Συνάντηση λύρας και οργάνων με δοξάρι (2015, 2017) που γίνεται στην Κάσο, αντιπροσωπεύοντας την λύρα Μακεδονίας. Ώς οργανοποιός έχει λάβει μέρος στην 1η και 2η Έκθεση παραδοσιακής οργανοποιίας του ΚΕΠΕΜ | Ωδείο “Σίμων Καράς”.
Τα τελευταία χρόνια παίζει μουσική σε διάφορα μαγαζιά της Αθήνας, προβάλλοντας τις μουσικές από την περιοχή της Δράμας και τα χωριά όπου παίζεται η λύρα Μακεδονίας (Πύργοι, Πετρούσα, Ξηροπόταμος, Μοναστηράκι).
Οι εγγραφές γίνονται από Δευτέρα έως Παρασκευή, 5-9 μ.μ. στην έδρα του Ωδείου (Έρσης 9 και Πουλχερίας, Λόφος του Στρέφη), ή τηλεφωνικώς τις ίδιες ημέρες και ώρες.
Πληροφορίες:
Videos
Κατάλογος Μαθημάτων & Σεμιναρίων
Δες συγκεντρωτικά και εκτύπωσε όλα τα μαθήματα, τα σεμινάρια και τα εργαστήρια του Ωδείου.Μαθήματα | Σεμινάρια | Εργαστήρια
Βυζαντινή μουσική, Παραδοσιακά όργανα, Δημοτικό τραγούδι, Φωνητική,Οργανοποιία, Χορός
