Γενικά

Μακρόστενο πνευστό που συναντάται στις Αραβικές χώρες, το Ιράν και την κεντρική Ασία. Ο όρος «νέϋ» προέρχεται από την αρχαία Περσική λέξη που σημαίνει καλάμι, ή μπαμπού και κατά προέκταση καλαμένιος αυλός. Το όργανο αυτό είναι γνωστό από την αρχαιότητα στην Εγγύς Ανατολή.

Εικονογραφίες και γραπτές αναφορές αποδεικνύουν την χρήση του από τους αρχαίους Αιγύπτιους κατά την Τρίτη Π.Χ. χιλιετηρίδα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει τελετουργική παλέτα (2900 Π.Χ. μουσείο ashmolean Οξφόρδη) όπου απεικονίζεται μια αλεπού να παίζει νέϋ για μια καμηλοπάρδαλη που χορεύει. Ένα ασημένιο νέϋ που υπολογίζεται στα 2400 Π.Χ. βρέθηκε στο βασιλικό κοιμητήριο της Ουρ στην νότια Μεσοποταμία.

Το νέϋ του Ιράν είναι πρωταρχικά κλασικό (λόγιο) όργανο. Είναι φτιαγμένο από καλάμι με επτά κόμπους, μάκρους 40-80 cm. Και έχει πέντε τρύπες μπροστά και μία ακόμη πίσω για τον αντίχειρα οι οποίες παράγουν τους βασικούς τόνους Ντο, Ρε, Μι, Φα, Φα#, Σολ, Λα (η Μι και η Λα είναι ένα τέταρτο του τόνου χαμηλότερες της συγκερασμένης κλίμακας). Άλλοι τόνοι παράγονται διαφοροποιώντας την πίεση του αέρα και με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται εμβέλεια δυόμιση οκτάβων.

Καθώς η επεξεργασμένη άκρη του στομίου (είσοδος φυσήματος) είναι αιχμηρή στο εσωτερικό της μέρος, συχνά καλύπτεται εξωτερικά με έναν μεταλλικό δακτύλιο για να αποφευχθεί η πιθανότητα ζημιάς στο όργανο. Τεχνητές ενώσεις γίνονται συχνά στους κόμπους του καλαμιού και το καλάμι συχνά διακοσμείται με σκαλίσματα.

Ο δεξιοτέχνης του νέϋ τοποθετεί τον μεταλλικό δακτύλιο μεταξύ των δοντιών του, πράγμα το οποίο οδηγεί (με το φύσημα) στην παραγωγή πιο ζεστού και δυνατού ήχου. Αυτή η δυσκολότερη τεχνική αναπτύχθηκε κατά τον δέκατο ένατο αιώνα και είναι πιθανόν να έχει επηρεαστεί από το Ντουντούκ του Τουρκμενιστάν. Το νέϋ είναι το μόνο πνευστό μουσικό όργανο της Κλασικής (λόγιας) Περσικής ορχήστρας, αλλά οι μελωδικές και ρυθμικές του δυνατότητες το καθιστούν εξ ίσου ικανό για solo παραστάσεις. Η σπουδαία παράδοση του νέϋ διατηρείται στο Ισπαχάν όπου το ρεπερτόριο περιλαμβάνει κομμάτια για solo νέϋ. Στην πιο λαϊκή του μορφή το όργανο είναι φτιαγμένο από υλικά όπως το μέταλλο το ξύλο ή το καλάμι και είναι γνωστό με διάφορα ονόματα, για παράδειγμα nel, toybuk, simsal.

To νέϋ του Αζερμπαϊτζάν έχει μήκος 60 με 70 cm και φτιάχνεται από ξύλο, καλάμι, χαλκό ή μπρούντζο, με τρείς – έξι τρύπες. Ο δεξιοτέχνης κρατά το όργανο σε γωνία με το στόμιό του στην άκρη των χειλιών του. Ενώ τώρα το νέϋ του Αζερμπαϊτζάν συναντάται σπάνια, παλιότερα ήταν ιδιαίτερα δημοφιλές και συναντάτο συχνά, ειδικά ως βουκολικό όργανο. Το Τουρκικό νέϋ παίζεται σε κλασικά Fasil (στίχοι και μουσική) και είναι σημαντικό μέλος των μουσικών συνόλων που παίζουν στις τελετές των Σούφι του τάγματος των Μεβλεβί το οποίο ιδρύθηκε από τον Jalal ad-Din Mu?ammad Rumi.Το Τούρκικο νέϋ είναι παρόμοιο με το Αραβικό, με την διαφορά ότι το πρώτο έχει κεράτινο ή πλαστικό επιστόμιο (Baspare) το οποίο διευκολύνει το φύσημα και την παραγωγή ήχου.

Ο όρος νάϋ είναι ο γενικός Αραβικός όρος για αρκετά είδη λαϊκών αυλών καθώς και ο όρος που χρησιμοποιείται ειδικά για να περιγράψει τον καλαμένιο αυλό που χρησιμοποιείται στην κλασική Αραβική μουσική. Το κλασικό Αραβικό νέϋ είναι φτιαγμένο από «Περσικό καλάμι» (Arundo donax) με έξι τρύπες για τα δάχτυλα (μπροστά) και μια τρύπα στο πίσω μέρος του για τον αντίχειρα. Η άκρη του καλαμιού είναι ελαφρώς στρογγυλεμένη. Το μήκος του οργάνου μπορεί να είναι από 32 έως 81 cm και ανεξαρτήτως μήκους το όργανο πρέπει να αποτελείται από 8 κόμπους και 9 διαστήματα μεταξύ των κόμπων. Το καλάμι από το οποίο φτιάχτηκε το όργανο δεν πρέπει να είναι νεαρότερο των τριών ετών και η σωλήνα πρέπει να είναι σκληρή λεία και συμπαγής. Η απόσταση μεταξύ των κόμπων λαμβάνεται υπ’όψιν. Συχνά πολλά όργανα μπορούν να παραχθούν από ένα και μόνο καλάμι.

Στις Αραβικές χώρες το κλασικό νέϋ κατασκευάζεται σε διάφορα μεγέθη. Το κάθε όργανο κατηγοριοποιείται με βάση την βασική του νότα (που παράγεται φυσώντας με ανοιχτή την πρώτη τρύπα π.χ. νάϋ Μαχούρ Ντο, Ντουγκιάχ Ρε, Μπουσελίκ Μι, Τσαργκιάχ Φα, Ναγουά ή Νεβά Σολ, κλπ. Θεωρητικά, είναι δυνατόν να υπάρχει νέϋ για κάθε ημιτόνιο της χρωματικής κλίμακας, καθώς και για κάποια τεταρτημόρια. Στην πράξη ο κάθε κατασκευαστής έχει ένα περιορισμένο αριθμό μοντέλων που ικανοποιεί τις ανάγκες της μουσικής που παίζεται στην περιοχή του. Εκτός από το ότι φτιάχνεται σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες του κάθε μουσικού, οι τρύπες στο όργανο μπορούν να ανοιχτούν βάση τριών τρόπων. Με μέτρημα (al bahr), με υπολογισμό (al hisab), ή με αναλογία (al mugabala). Η δυσκολία στο να παιχτεί το νέϋ, έγκειται στο ότι το στρογγυλεμένο στόμιο του οργάνου παραμένει εντελώς ανοιχτό και ακουμπάει μόνο μερικώς στο κάτω χείλος. Οι μουσικοί χρησιμοποιούν συνήθως διαφορετικά μεγέθη (διαφορετικές τονικότητες) νέϋ σε συναυλίες, αλλά ένας βιρτουόζος στο νέϋ μπορεί να παίξει όλες τις τονικότητες με ένα μόνο όργανο, αλλάζοντας τις θέσεις των δακτύλων, τις κινήσεις των χειλιών και του κεφαλιού και ελέγχοντας την ένταση της αναπνοής του.

Το νέϋ είναι αστικό όργανο και το μόνο πνευστό που χρησιμοποιείται στην κλασική Αραβική μουσική. Ως μέλος του Al – takht al – sargi (ανατολίτικου μουσικού συνόλου) που συναντάται σε μεγάλες Αραβικές πόλεις, εμφανίζεται πλάι στο ούτι, το κανονάκι και δύο κρουστά, το ντάφ και το ντουμπούκ. Ως σολιστικό όργανο χρησιμοποιείται στον αυτοσχεδιασμό (ταξίμ). Συνοδεύει επίσης Θρησκευτικούς ύμνους.

Το λαϊκό Αραβικό νάϋ φτιάχνεται από ξύλο, καλάμι ή μέταλλο και έχει πολλές τοπικές ονομασίες όπως sabbaba, blur, και mabruf στην Μέση Ανατολή και soufara, salamiya, qasada, kawal, juwak και fhal στην βόρεια Αφρική. Ένα λαϊκό νάϋ δεν χρειάζεται να υπακούσει αυστηρούς κατασκευαστικούς κανόνες. Το καλαμένιο νάϋ, το οποίο μπορεί να έχει μήκος από 20 έως 80 cm δεν είναι πάντα εντελώς ίσιο. Μπορεί να είναι φτιαγμένο από ένα κομμάτι καλαμιού που να περιλαμβάνει τρείς ή τέσσερις κόμπους με διάμετρο μεταξύ 1,5 και 2,5 cm. Τρεις με δέκα τρύπες διαμοιράζονται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, αλλά συνήθως ξεκινούν από το δεύτερο διάστημα του κάτω μέρους του οργάνου. Το άνω άνοιγμα μπορεί να είναι στρογγυλεμένο ή να έχει προστεθεί κωνικό μεταλλικό επιστόμιο (όπως στην περίπτωση του shaqula από το Dayr az zawr της ανατολικής Συρίας). Το μεταλλικό νάϋ, έχει 30 με 40 cm μήκος και μερικές φορές έχει στρογγυλεμένο στόμιο. Κρατιέται και παίζεται με τον ίδιο τρόπο όπως τα ξύλινα και καλαμένια νάϋ. Τα νάϋ της Μέσης Ανατολής έχουν έξι τρύπες (μπροστά) και μία τρύπα στο πίσω μέρος για τον αντίχειρα, ενώ τα νάϋ της βόρειας Αφρικής, έχουν επτά τρύπες μπροστά και μία πίσω για τον αντίχειρα.

Το όργανο παίζεται επίσης και από τους λαούς Karapalkap της κεντρικής Ασίας όπου κατασκευάζεται από διάφορα υλικά τα οποία περιγράφονται στην ονομασία του οργάνου με πρόθεμα. Για παράδειγμα agach-nay δηλαδή ξύλινο νάϋ.

Grove dictionary of music and musicians, Oxford University press.

Πηγή: apostolakis-ney.gr