Το σάζι ανήκει στην ευρύτερη ομάδα των χορδόφωνων νυκτών λαουτοειδών με μακρύ μπράτσο.

Οικογένεια

Το σάζι και τα συγγενή προς αυτό όργανα στον εκάστοτε Ελλαδικό χώρο ήταν (και είναι) γνωστά ως ταμπουράδες”, αν και το σάζι στη σημερινή του πλέον μορφή διαφέρει αρκετά από τον Ελληνικό ταμπουρά. Παρόμοια όργανα συναντώνται και σε άλλες χώρες, σχεδόν σε ολόκληρη την Ασία, όπως, ενδεικτικά, στο Ιράν (σετάρ, ταρ, τανπούρ, ντοτάρ), στο Αφγανιστάν (ταρ), στο Αζερμπαϊτζάν (ταμπούρ – νταμπούρα – ντουτάρ – Αζερί ταρ), στην Αρμενία (ταρ), στη Συρία (μπουζούκ) και στις Βαλκανικές χώρες με πολλά διαφορετικά ονόματα.

Περιγραφή

Το σκάφος του σαζιού είναι αχλαδόσχημο και είναι χαρακτηριστικά βαθύ και στενό στο πλάτος του, σε σχέση με τις αντίστοιχες αναλογίες συγγενικών οργάνων (π.χ. του ταμπουρά ή του μπουζουκιού).
Το μπράτσο του σαζιού είναι στενό και μακρύ και στο πάνω μέρος του έχει ξύλινα στριφτάρια για το δέσιμο των χορδών. Οι σύγχρονες χορδές είναι μεταλλικές, αλλά παλιότερα γίνονταν από έντερο. Συνήθως τα σάζια έχουν μία τριπλή «χορδή» και δύο διπλές. Κατά μήκος του μπράτσου δένονται μπερντέδες (κινητά τάστα) από λεπτό πλαστικό νήμα, παλιότερα δε από έντερο. Σε αυτό το σημείο διακρίνεται άλλη μία διαφορά του σαζιού από τα συγγενικά του όργανα (κυρίως από το μπουζούκι), καθώς το μπράτσο του σαζιού, στις άκρες τις ταστιέρας, είναι στρογγυλεμένο και όχι γωνιώδες όπως πχ στο μπουζούκι. Αυτό γίνεται για την εύκολη μετακίνηση των μπερντέδων κατα μήκος του μπράτσου και για να μην φθείρεται εύκολα από την τριβή το λεπτό νήμα των μπερντέδων.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό του σαζιού, σε αντιδιαστολή με το μπουζούκι, είναι ότι η «ταστιέρα» αποτελεί συνέχεια του καπακιού, βρίσκονται δηλαδή στο ίδιο ύψος, χαρακτηριστικό το οποίο δίνει τη δυνατότητα να παίξει κανείς πατώντας τις χορδές ακόμα και πάνω στο καπάκι.
Το καπάκι του οργάνου είναι λεπτό και δεν έχει τρύπα για την έξοδο του ήχου. Το σκάφος γίνεται σπανιότερα σκαφτό και συνηθέστερα με ντούγιες, είναι βαθύ και έχει στο πίσω μέρος του τρύπα για έξοδο του ήχου. Τα καμάρια, λεπτές ξύλινες «γέφυρες» που στα όργανα τοποθετούνται στο εσωτερικό μέρος του σκάφους σε επαφή με όλο το πλάτος του καπακιού, για να στηρίξουν το καπάκι και να αντισταθμίσουν την τάση που δέχεται από τις χορδές, στο σάζι συνήθως δεν υπάρχουν, αφού η τάση των χορδών είναι πολύ ασθενής για να δημιουργήσει πρόβλημα στο ούτως ή άλλως στενό καπάκι.

Οι σύγχρονοι τύποι του οργάνου

Τα σάζια στη σύγχρονη Τουρκία, όπου κατασκευάζονται, έχουν περιοριστεί σε 4 βασικά είδη, τα οποία διαφοροποιούνται κυρίως όσον αφορά στο μέγεθος του οργάνου. Αρχίζοντας από το μικρότερο, έχουμε το τζουρά (μήκος χορδής 55 εκ.), το τσογιούρ (μήκος χορδής 77 εκ.), το μπάγλαμα (μήκος χορδής 88 εκ.)και το ντιβάν ή μεϊντάν (μήκος χορδής 112 εκ.). Η ανωτέρω τυποποίηση βεβαίως δεν είναι δεσμευτική και ο κάθε κατασκευαστής παρουσιάζει και ενδιάμεσα μεγέθη με αποκλίσεις από τους παραπάνω τύπους.

Πηγή: rebetiko.sealabs.net